Telen in een koude Kas

Synoniemen: platte bak, winterbak, broeikas.

Een koude bak is een verhoging door planken of een muurtje op een stuk moestuingrond. Daarop wordt glas gelegd. De bak is verplaatsbaar, het raam aan de bovenkant kan open. Planten en zaaien kan pas wanneer de grond warm genoeg is. Het glas zorgt ervoor dat het in de bak een stuk warmer is dan buiten. Zo kan een moestuinier vroeger in het jaar starten. Waarschijnlijk werden koude bakken voor het eerst gebruikt in de 18e eeuw.

De beschutte teelt in een koude bak staat ook beschreven in de grote verzameling van immaterieel erfgoed. Lees de tekst hier.

Eddy, Itegem

Eddy heeft een ecologische moestuin en boomgaard en geeft cursussen. Hij vindt een koude bak onmisbaar:

“Wie zelfvoorzienend wil moestuinieren, heeft een koude bak nodig. Je start vroeger met kweken en dus heb je sneller eigen opbrengst."

Ecologisch tuinieren begint bij sterke, gezonde planten. Daarom is de koude bak ook voor Eddy zo belangrijk. In de koude bak kweek je plantjes in hun eigen biotoop. Ze hoeven niet getransporteerd te worden en zich aan te passen aan een nieuwe omgeving. Zo vermijd je ziekten en plagen.

Hij vult de bak met zelfgemaakte compost. Op Maria-Lichtmis, 2 februari, zaait hij rechtstreeks in de grond van de bakken of hij kweekt er zaailingen in potjes op. Wanneer het warmer wordt, gaat het glas er overdag af, zeker bij regenweer. Vanaf mei gaan de glasplaten aan de kant en dra zijn de eerste groenten klaar voor de oogst. De koude bak is flexibel: hij biedt warmte en beschutting wanneer het nog koud is, maar je hoeft niet te gieten (je neemt het glas weg bij regenweer). Plantjes hoeven niet af te harden, zoals de zaailingen uit de serre.

Een koude bak wordt ook wel eens ‘winterbak’ genoemd, maar Eddy gebruikt de bakken het hele jaar door. In de zomer zet hij er ‘klein grut’ in zoals meloenen of sla. ’s Winters bewaart hij groenten zoals wortelen en witloof in de koude kas, opgevuld met zand.

Koude bak, zonder glas, in Eddy's moestuin, mei 2023. © CAG.

Gust, Kasteel Hex

Gust is hovenier in de moestuin van Kasteel Hex. Hij teelt groenten voor het kasteel op een ecologische wijze en met veel aandacht voor authentieke gebruiken. In een beschut, ommuurd deel van de moestuin, staan historische koude bakken. Daarin zaait Gust voorjaarsgroenten onder het glas op rijtjes. Gust somt op:

"Ik begin met slasoort ‘Goudgele Gotte’ omdat die met zijn kleine krop sneller oogstklaar is."

"Daarnaast andere snijsla zoals Amerikaanse roodrand, rode eikenbladsla, Wit Dunsel. We kunnen na enkele weken al bladeren voor een gemengde salade oogsten. Ik zaai ook andijvie, tuinkers, rucola, bladmosterd, koriander, peterselie, radijs, stengelui, selderij en kervel. Spinazie of veldsla doen het ook goed in een koude bak."

De moestuin heeft dus heel wat koude bakken voor dit rijke assortiment. Na de oogst komt er weer plaats vrij. Maar ook dan blijft Gust in de koude bakken zaaien. Hij kiest voor een fikse bak vol vroege bussel-worteltjes: ‘Amsterdamse bak’ is een ongeëvenaard oud en smakelijk ras voor een eerste oogst in juni. Maar ook zomerpostelein en alle vier weken nog een beetje radijs, kropsla, ijsberg en wat sla-kruiden.

Naast de bestaande koude bakken, experimenteert Gust nog verder met een verplaatsbare houten koude bak. Hij las erover in oude boeken. Ze worden gevuld met paardenmest.

Kasteel Vordenstein, Schoten

Koude bakken waren een vaste waarde in verschillende kasteelmoestuinen. Ook in Park Vordenstein bevinden zich nog restanten van een koude bak. Vandaag wordt de bak gebruikt als moestuingrond, zonder glas.

Rieten matten

Leerlingen van de Wijnpers, een Leuvense moes- en tuinbouwschool, leerden hoe ze koude bakken 's winters best afdekten met rieten matten. Zo zijn de plantjes extra beschermd tegen nachtvorst.

Leerlingen in de moestuin, circa 1924-1953. Collectie Moes- en tuinbouwschool de Wijnpers, Provinciaal archief Vlaams Brabant, Leuven.